Waarom klimaat en duurzaamheid zo belangrijk is

Klimaatverandering en duurzaamheid lijken misschien grote woorden die ver van ons bed staan, maar niets is minder waar. Ook hier in Nederland merken we de effecten al. Denk aan extreem weer zoals zware regenbuien en hete zomers waarin temperatuurrecords sneuvelen. In deze blog leggen we op een toegankelijke manier uit waarom klimaat en duurzaamheid zo belangrijk zijn, juist voor Nederland. We kijken naar de gevolgen van klimaatverandering, de voordelen van verduurzaming (bijvoorbeeld voor uw huis en portemonnee) en hoe we om moeten gaan met uitdagingen op het gebied van landbouw en milieu. We bespreken ook veelgehoorde tegenargumenten, en waarom die ons niet moeten tegenhouden om in actie te komen.

Klimaatverandering raakt ook Nederland

Klimaatverandering is niet iets dat alleen in verre landen voor problemen zorgt. Juist in Nederland, een laaggelegen en dichtbevolkt land, zijn de gevolgen duidelijk merkbaar. Enkele belangrijke gevolgen van de opwarming van de aarde voor ons land zijn onder andere:

• Stijgende zeespiegel en overstromingsrisico: De zeespiegel stijgt als gevolg van het smelten van landijs en het opwarmen van oceanen. Zelfs in een gematigd scenario kan de zeespiegel rond 2100 met meer dan 1 meter gestegen zijn, en in het worstcasescenario mogelijk 2,5 meter. Dit is zorgelijk voor een land waarvan grote delen onder zeeniveau liggen. Hogere waterstanden vormen een zwaardere belasting voor onze duinen en dijken en vergroten de kans op overstromingen. We moeten onze waterkeringen voortdurend versterken om droge voeten te houden.

• Extremer weer en gezondheidsimpact: Het weer wordt extremer. We zien meer hevige regenbuien, hittegolven en droogteperiodes. Zomers zoals die van 2018, met uitzonderlijke droogte, kunnen in de toekomst normaal worden. Tegelijk krijgen we juist ook meer intense stortbuien. Zulke extremen zorgen voor overlast en schade: denk aan straten die onderlopen of oogsten die mislukken. Bovendien zijn hittegolven gevaarlijk voor de gezondheid. Tijdens extreme hitte stijgt het sterftecijfer onder kwetsbare groepen, zoals ouderen, door bijvoorbeeld uitdroging of hitteberoertes. Klimaatverandering raakt dus letterlijk onze leefbaarheid en gezondheid.

• Economische schade en kosten: Niets doen is geen optie, want de kosten van klimaatverandering kunnen enorm oplopen. Uit berekeningen blijkt dat als we ons niet aanpassen, er tot 2050 een klimaatschade van € 77 tot 174 miljard in Nederland kan ontstaan. Dit zijn kosten door zaken als overstromingsschade, mislukte oogsten, gezondheidszorg voor hittezieken, etc. Het is dus financieel gezien slimmer om nu in actie te komen en schade te voorkomen, dan later een torenhoge rekening te betalen voor rampenbestrijding en herstel.

• Natuurverlies: Onze natuur heeft het zwaar. Door temperatuurstijging en stikstofneerslag (hier komen we later op terug) verdwijnen bepaalde plant- en diersoorten. Bossen en heide kampen met droogte en brandgevaar in hete zomers. Bepaalde dierensoorten trekken weg of sterven uit als hun leefgebied verandert. Dit verlies aan biodiversiteit is niet alleen verdrietig, het verstoort ook het evenwicht in ecosystemen waar wij mensen van afhankelijk zijn (voor bijvoorbeeld bestuiving van gewassen of een gezonde bodem).

Kortom, klimaatverandering heeft grote gevolgen voor Nederland op allerlei vlakken: onze veiligheid, onze gezondheid, economie en de prachtige natuur. Juist omdat de risico’s hier hoog zijn, is het belangrijk dat we klimaatmaatregelen serieus nemen. We moeten enerzijds de opwarming zoveel mogelijk beperken (mitigatie) en anderzijds ons voorbereiden op de veranderingen die al onderweg zijn (adaptatie, zoals dijken versterken en steden groenere maken tegen hitte). Zo houden we Nederland ook voor toekomstige generaties veilig en leefbaar.

Duurzaam wonen: goed voor klimaat én portemonnee

Duurzaamheid klinkt vaak als iets dat vooral geld kost, maar wist u dat duurzame keuzes juist ook geld kunnen besparen en uw comfort verhogen? Een duidelijk voorbeeld is het verduurzamen van woningen. Veel Nederlandse huizen zijn oud en slecht geïsoleerd. Door uw huis energiezuiniger te maken, slaat u twee vliegen in één klap: u draagt bij aan het klimaat en u verlaagt uw maandelijkse lasten.

Isolatie en energiebesparing: Een energiezuinig huis verbruikt minder gas en stroom. Door te isoleren (dak, spouwmuur, vloer) en bijvoorbeeld dubbel glas te plaatsen, blijft warmte beter binnen in de winter en juist buiten in de zomer. Dit merk je meteen: geen koude tocht meer langs de ramen en een gelijkmatigere temperatuur. Het wooncomfort vergroot dus aanzienlijk en de energierekening gaat omlaag. Volgens cijfers van het CBS zorgt het verduurzamen van de woning naast klimaatwinst voor besparing op energiekosten en vaak ook meer wooncomfort. U investeert wellicht één keer in isolatie, maar plukt daar jarenlang de financiële vruchten van met lagere stookkosten.

Zuinigere installaties: Ook andere duurzame investeringen helpen. Denk aan het installeren van een warmtepomp of zonnepanelen. Zonnepanelen wekken schone stroom op, waardoor u minder elektriciteit van het net hoeft te kopen, zeker met de huidige energieprijzen een aantrekkelijk idee. Een (hybride) warmtepomp kan gasverbruik verminderen door efficiënter te verwarmen met elektriciteit. Veel van deze technologieën zijn de laatste jaren snel goedkoper en beter geworden. Zo is elektriciteit uit zon en wind inmiddels vaak goedkoper dan uit fossiele brandstoffen. Bovendien stimuleert de overheid duurzame aanpassingen met subsidies en leningen, zodat ook mensen met een kleinere beurs hun huis kunnen verbeteren.

Voorbeelden uit de praktijk: Steeds meer huiseigenaren merken de voordelen. Iemand die zijn jaren ’70-woning heeft geïsoleerd en zonnepanelen geplaatst, ziet bijvoorbeeld dat hij in de winter minder hoeft te verwarmen en in de zomer gratis stroom opwekt. De maandelijkse energierekening daalde flink, wat voor veel mensen, waaronder ouderen met een vast inkomen, een fijne verlichting is. Daarnaast geeft het ook een goed gevoel om onafhankelijker van gas en olie te zijn. We zagen immers recent hoe afhankelijkheid van buitenlandse gasleveranciers tot onzekerheid kan leiden. Duurzamer wonen maakt ons minder kwetsbaar voor dat soort schommelingen.

Samengevat: duurzaam wonen loont. Het is beter voor het klimaat én voor uzelf. Uw huis wordt comfortabeler en uw vaste lasten gaan omlaag. Wat goed is voor de aarde, kan dus ook goed zijn voor uw portemonnee, een echte win-winsituatie.

Landbouw, vervuiling en een nieuwe balans

Wanneer we praten over klimaat en milieu in Nederland, moeten we het ook hebben over de landbouw. Nederland is een klein land maar een agrarische grootmacht. Ons land kent veel veeteelt (zoals koeien, varkens, kippen) en intensieve akkerbouw. Dit heeft voordelen, we produceren voedsel en exporteren veel, maar ook een keerzijde: de landbouw veroorzaakt een heleboel vervuiling in onze lucht, bodem en water. Voor een duurzaam toekomstbeeld moeten we hier een nieuwe balans in vinden.

Uitstoot door boeren: De agrarische sector is een van de grootste bronnen van milieuproblemen in Nederland. Onze landbouw stoot enorm veel broeikasgassen uit, met name methaan en lachgas. In 2021 was de landbouw verantwoordelijk voor ongeveer 75% van alle methaan- en 64% van alle lachgasuitstoot in Nederland. Methaan komt vooral vrij uit de veehouderij (denk aan koeien die bij hun spijsvertering methaan produceren) en lachgas vrijkomt onder andere bij het gebruik van mest op het land. Beide gassen zijn vele malen krachtiger dan CO₂ in hun effect op de opwarming. Daarnaast kampen we in Nederland met het stikstofprobleem. We stoten meer stikstofverbindingen uit dan de natuur kan verdragen. Uit onderzoek van RIVM en TNO blijkt dat onze landbouw voor 46% van de stikstofneerslag in Nederland zorgt. Met andere woorden: bijna de helft van het schadelijke teveel aan stikstof dat neerkomt op onze natuur komt van mest en andere agrarische bronnen. Ter vergelijking, alle wegverkeer, industrie en bouw samen zijn goed voor zo’n 20% van die neerslag. Dit overschot aan stikstof is desastreus voor natuurgebieden: planten die van arme grond houden verdwijnen, bossen verzuren en diersoorten verdwijnen.

Ruimtebeslag: Behalve uitstoot neemt de landbouw ook heel veel ruimte in ons land. Ongeveer de helft van alle grond in Nederland is in gebruik als landbouwterrein. Dat is enorm als je bedenkt dat we een dichtbevolkt land zijn met grote behoefte aan woningen en natuur. Ter vergelijking: slechts circa 13% van Nederland is bebouwd gebied (woningen, bedrijfs- en verkeersterrein). We hebben dus een situatie waarin heel veel land wordt gebruikt voor voedselproductie, vaak voor export of veevoer, terwijl we tegelijkertijd een woningtekort hebben en natuurgebieden onder druk staan.

Naar een nieuwe balans: Dit betekent niet dat we geen boeren meer nodig hebben. Wel betekent het dat we moeten kijken hoe we landbouw bedrijven. Er is een breed besef aan het ontstaan dat de huidige wijze van intensieve veehouderij niet langer houdbaar is voor het milieu. We moeten op zoek naar een balans waarbij we voedsel blijven produceren, maar met minder vervuiling en efficiënter landgebruik. Dat kan bijvoorbeeld via kringlooplandbouw (waarbij dieren minder en ander voer krijgen, mest beter wordt verwerkt en er minder uitstoot is) en door innovaties die uitstoot verminderen. Veel boeren willen best verduurzamen, maar hebben perspectief en investeringssteun nodig om die omslag te maken.

Tegelijkertijd zal de veestapel (het aantal dieren) in Nederland waarschijnlijk kleiner moeten. Experts wijzen erop dat de veestapel halveren een drastische vermindering van uitstoot zou betekenen en bovendien ruimte vrijmaakt voor woningbouw. Dat laatste punt is belangrijk: de afgelopen jaren kwamen bouwprojecten stil te liggen door de stikstofcrisis. De hoogste rechter bepaalde in 2019 dat Nederland de natuur beter moet beschermen, waardoor er strenge grenzen kwamen aan nieuwe projecten die extra stikstof uitstoten. Hierdoor konden er op sommige plekken geen nieuwe huizen gebouwd worden zolang de uitstoot niet daalde, uiterst pijnlijk midden in een wooncrisis. De stikstofuitstoot moet dus omlaag, zodat we de natuur beschermen én vervolgens weer huizen kunnen bouwen.

Een mogelijke win-win is om waar het kan stoppers in de landbouw te koppelen aan nieuwbouw van woningen. In sommige provincies is dit al onderwerp van gesprek. Zo wordt in Gelderland en Overijssel verwacht dat de komende tien jaar een groot deel van de boeren stopt. Provinciebestuurders opperen: bouw (deels) woningen op vrijkomende landbouwgrond, om te voorkomen dat leeg platteland een spookgebied wordt. Je slaat zo twee vliegen in één klap: de uitstoot daalt omdat er minder intensieve veehouderij is, én je creëert ruimte voor broodnodige woningen. Natuurlijk betekent dit niet dat op iedere weiland morgen een woonwijk moet komen, natuurontwikkeling is minstens zo belangrijk, maar op geschikte locaties kan dit plan zowel de stikstofcrisis als de woningnood helpen oplossen.

Samenvattend moeten we eerlijk zijn: de landbouw in zijn huidige vorm vervuilt te veel. Voor het klimaat, de natuur én onze leefruimte is verandering noodzakelijk. Dat vraagt om moeilijke keuzes, maar het biedt ook kansen. Minder vee en schonere technieken kunnen de natuur herstellen en bouw en ontwikkeling mogelijk maken. Uiteindelijk willen we een gezonde landbouwsector met minder uitstoot, waar boeren een goed belegde boterham verdienen zonder dat dit ten koste gaat van klimaat en leefomgeving. Die nieuwe balans is in ieders belang, boeren, bouwers, én burgers.

“Nederland is klein, dus wat maakt het uit?” – Veelgehoorde tegenargumenten

Misschien denkt u nu: Leuk en aardig al die klimaatplannen, maar Nederland is toch maar een klein landje? China, de VS en India stoten véél meer uit. Onze bijdrage is wereldwijd gezien toch minimaal? Dit argument hoor je vaak. Inderdaad is onze absolute uitstoot in wereldpercentages niet gigantisch, ongeveer 0,4% van de mondiale CO₂-uitstoot, maar het hele verhaal is belangrijk. Hier zijn een paar redenen waarom ook een klein land als Nederland zijn verantwoordelijkheid moet nemen:

1. We stoten per persoon erg veel uit. Nederland mag dan klein zijn qua oppervlakte en inwoners, onze voetafdruk per inwoner is groot. We hebben ongeveer 0,22% van de wereldbevolking, maar veroorzaken circa 0,43% van de wereldwijde CO₂-uitstoot. Simpel gezegd: we vervuilen bijna dubbel zoveel als je zou verwachten op basis van ons inwonertal. De gemiddelde Nederlander stoot rond de 9 ton CO₂ per jaar uit, ruim twee keer het wereldgemiddelde van \~4,5 ton. Zelfs vergeleken met andere westerse landen doen we het niet briljant: we zitten boven het EU-gemiddelde. En opvallend: veel mensen wijzen naar China als “grote vervuiler”, maar de CO₂-uitstoot per Chinees is ongeveer 7 ton per jaar, nog altijd lager dan die van een gemiddelde Nederlander. Kortom, onze negatieve impact is relatief groot. Milieu Centraal berekende: als iedereen op aarde zou leven zoals wij in Nederland, zouden we 3,6 aardes nodig hebben. Dat is natuurlijk onhoudbaar. Juist omdat wij per persoon zoveel verbruiken, kunnen wij ook relatief veel winst behalen door zuiniger en duurzamer te leven.

2. Alle beetjes helpen (en als iedereen “klein” is, gebeurt er niets). Elk land is op zichzelf wellicht maar een stukje van de puzzel, maar het klimaatprobleem lossen we alleen op als ieder land zijn steentje bijdraagt. Stel dat Nederland zou zeggen “wij doen niets, want we zijn toch klein”, dan zullen andere landen dat argument misschien ook gebruiken. Veel middelgrote landen bij elkaar vormen samen een enorm aandeel. Bovendien hebben wij als onderdeel van de Europese Unie afspraken gemaakt om gezamenlijk de uitstoot sterk te verminderen. Als ieder EU-landje zich zou verschuilen achter haar grootte, zou de EU haar klimaatdoelen nooit halen. Gelukkig doen bijna alle landen mee: wereldwijd hebben bijna 200 landen het Klimaatakkoord van Parijs ondertekend om de opwarming te beperken. Ieder land, groot én klein, heeft verplichtingen. Nederland staat daarin niet alleen, maar we moeten wel onze verantwoordelijkheid nemen. Een ton CO₂ die we niet uitstoten, is winst voor het klimaat. We hebben laten zien met bijvoorbeeld ons Deltaplan (na de watersnoodramp) dat een klein land groot kan zijn in oplossingen, die mentaliteit kunnen we nu ook gebruiken voor het klimaat.

3. Vooroplopen biedt kansen. In plaats van het als last te zien, kunnen we klimaatbeleid juist als kans zien. Nederland heeft een sterke economie (we zijn de 17e economie ter wereld) en veel kennis en innovatief vermogen. We zijn koploper in bijvoorbeeld watermanagement, en we kunnen dat ook worden in duurzame technologie. Als wij nu investeren in schone energie, energiebesparing en groene technologie, creëert dat nieuwe bedrijvigheid en banen. De omslag naar een duurzame economie levert meer banen op dan hij kost, denk aan alle installateurs die nodig zijn voor zonnepanelen en warmtepompen, en ingenieurs voor nieuwe klimaatoplossingen. Landen wereldwijd zijn hun economie aan het vergroenen. Als Nederland daarin niet meegaat, missen we de boot en raken onze bedrijven achterop. Daarnaast zijn veel van de klimaatmaatregelen ook op andere vlakken nuttig: minder fossiele brandstof gebruiken maakt ons minder afhankelijk van onstabiele regio’s, en schonere lucht betekent minder gezondheidsklachten. Er zijn dus genoeg redenen om voorop te willen lopen in plaats van achter te blijven.

4. Morele verantwoordelijkheid. Ten slotte hebben rijke landen zoals de onze een morele plicht. Onze welvaart is deels gebouwd op meer dan een eeuw van het verbranden van goedkope steenkool, olie en gas, en ja, in het verleden ook op grondstoffen uit andere landen. Wij hebben dus naar verhouding al veel bijgedragen aan het probleem. Het is niet meer dan fair dat wij nu ook voorop lopen in de oplossing. Bovendien kunnen wij het betalen en organiseren: Nederland is innovatief en rijk genoeg om nieuwe dingen uit te proberen en te investeren in duurzame oplossingen. Veel ontwikkelingslanden hebben die luxe niet in dezelfde mate. Als wij, met al onze middelen, zouden zeggen “we doen niets, laat de rest het maar opknappen”, dan schuiven we de verantwoordelijkheid af op landen die vaak minder veroorzaker zijn en minder in staat zijn om op te treden. Dat is niet rechtvaardig. We hebben de kennis, technologie en financiën om het verschil te maken, laten we die dan ook inzetten.

Al met al klopt het dus niet dat Nederland niets hoeft te doen omdat we klein zijn. Onze impact per persoon is groot, we kunnen en moeten deel zijn van de oplossing, en we staan niet alleen: samen met alle andere landen maken wij juist wél het verschil. Klimaatverandering stopt niet bij de grens, maar onze acties en voorbeelden ook niet. Als wij laten zien dat het mogelijk is welvarend te zijn én duurzaam te leven, kunnen we andere landen inspireren. Iemand moet ergens beginnen, en waarom zouden wíj dat niet zijn?

Conclusie: samen bouwen aan een duurzame toekomst

We hebben gezien dat klimaat en duurzaamheid geen ver-van-mijn-bed-show zijn, maar onze dagelijkse realiteit raken. Of het nu gaat om het voorkomen dat onze kleinkinderen natte voeten krijgen in een ondergelopen polder, om het verlagen van uw eigen energierekening, of om het behouden van een gezonde natuur in onze drukke delta, er staat veel op het spel. De urgentie is hoog, maar we beschikken ook over veel mogelijkheden om er iets aan te doen.

In Nederland kunnen we trots zijn op onze geschiedenis van samenwerken aan moeilijke water- en milieuproblemen. Denk aan de Deltawerken na 1953, waardoor we nu veilig zijn voor stormvloeden. Diezelfde vastberadenheid hebben we nu nodig voor het klimaatprobleem. Dat betekent duurzame keuzes maken op alle niveaus: van de overheid die groene energie stimuleert en strengere normen stelt, tot bedrijven die investeren in schone productie, tot u en ik die thuis ons steentje bijdragen (zuiniger omgaan met energie, minder verspillen, misschien eens de trein pakken in plaats van het vliegtuig voor een korte trip).

Duurzaamheid gaat uiteindelijk om zuinig zijn op wat we hebben: op onze aarde, ons land en op elkaar. Door nu te handelen, zorgen we dat Nederland ook in de toekomst een welvarend, veilig en mooi land blijft om in te wonen. Klimaat en duurzaamheid zijn belangrijk omdat ze over onze toekomst gaan, die van onszelf, onze kinderen en kleinkinderen. Ieder stukje grauwe lucht dat weer blauw wordt, ieder huis dat energiezuinig wordt, en iedere boer die een nieuw evenwicht vindt met de natuur, is winst.

Laten we dus de handen ineen slaan en ervoor zorgen dat Nederland groen en gezond de toekomst in gaat. Een duurzaam Nederland is niet alleen noodzakelijk, het is ook een land met nieuwe kansen, innovaties en een betere kwaliteit van leven voor iedereen. Zoals een bekend gezegde luidt: We erven de aarde niet van onze voorouders, we lenen haar van onze kinderen. Daarom is klimaat en duurzaamheid zo belangrijk, en daarom beginnen we vandaag. Samen kunnen we het verschil maken.

Bronnen: De informatie in deze blog is gebaseerd op diverse betrouwbare bronnen, waaronder het Rijksoverheid Klimaatrapport, onderzoeken van het KNMI, CBS-data over duurzame woningen, cijfers van het RIVM over landbouwemissies, inzichten uit rapporten van Milieu Centraal en Pointer/KRO-NCRV, en standpunten en analyses van onder andere Greenpeace. Deze bronnen onderstrepen allemaal de urgentie van klimaatmaatregelen en de voordelen die duurzame keuzes ons kunnen bieden.