Ingrid Coenradie stapt over naar JA21 – wat betekent dit voor de politiek?

Een opvallende politieke transfer

Voormalig staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie en Veiligheid) heeft besloten de PVV de rug toe te keren en zich aan te sluiten bij JA21. Deze overgang is opvallend: Coenradie was een prominent PVV-lid en zelfs bewindspersoon in het demissionaire kabinet-Schoof namens Wilders’ partij. Ze stond bekend als een atypische PVV’er die ook met andersdenkenden in gesprek ging. In interviews gaf ze aan dat ze na de val van het kabinet “op zoek was naar een nieuwe politieke thuisbasis”. Uiteindelijk vond ze die bij JA21.

Coenradie motiveert haar keuze door te wijzen op de “rechtsrealistische” koers van JA21. De partij is rechtser georiënteerd, maar “realistisch en pragmatisch”, aldus Coenradie. Waar de PVV vaak bekendstaat om onbuigzame standpunten, spreekt JA21 haar aan door te zeggen waar het op staat, maar altijd met respect voor anderen. Die stijl past beter bij haar eigen overtuigingen. Coenradie: “In een coalitieland als het onze bereik je alleen iets als je ook je politieke tegenstanders serieus neemt”. Hiermee geeft ze subtiel aan dat samenwerking en respect in de politiek voor haar belangrijk zijn, een waarde die bij de PVV soms ontbrak.

Ook persoonlijke frustraties speelden een rol. Coenradie lag binnen de PVV openlijk in de clinch met Geert Wilders over enkele voorstellen. Zo noemde ze Wilders’ idee om wegens cellentekort acht gevangenen in één cel te plaatsen “totaal idioot, ronduit gevaarlijk”. Ook bekritiseerde ze zijn gewenste huurbevriezing als “gratis bier”, leuk klinkende beloftes die niet haalbaar zijn. Deze botsingen toonden al dat Coenradie binnen de PVV een meer realistische koers wilde varen. Na de val van de PVV-coalitie stapte Wilders onverwacht uit de regering, iets waar Coenradie flink van baalde. “Ik was echt in de rouw,” vertelt ze over de kabinetsval. Met andere woorden, Coenradie voelde zich halverwege haar werk gestopt doordat de PVV de stekker uit het kabinet trok. Dat heeft haar motivatie versterkt om elders verder te gaan.

Effect op JA21 en de rechterflank

De overstap van zo’n bekende naam heeft direct effect op de positie van JA21 in het politieke landschap. Joost Eerdmans, partijleider van JA21, noemt Coenradie een “waardevolle versterking” en prijst haar krachtige en geloofwaardige manier van politiek bedrijven. Coenradie zal op de kandidatenlijst achter Eerdmans komen te staan. Ze ambieert zelf niet de rol van lijsttrekker, maar fungeert als nieuwe boegbeeld en stemmentrekker op de rechterflank.

Uit onderzoek blijkt dat veel kiezers op rechts positief reageren op haar transfer. In een peiling van EenVandaag vóór de bekendmaking gaf 78% van de JA21achterban aan dat ze graag zagen dat Coenradie zich bij JA21 zou aansluiten. Ook een meerderheid van VVD, NSC, BBB en zelfs CDAkiezers stond open voor haar komst. Dit duidt erop dat Coenradie een breed aantrekkingskracht heeft op rechtse stemmers. Zij zien haar als ervaren, standvastig en niet bang voor Wilders, eigenschappen die haar geloofwaardigheid geven in law and order onderwerpen.

Het “Coenradie-effect” laat zich ook voelen in de peilingen. Kort na haar overstap steeg JA21 flink in de virtuele zetelverdeling. Volgens een peiling van Maurice de Hond zou JA21 momenteel goed zijn voor 8 zetels in de Tweede Kamer. Ter vergelijking: dat zijn er 7 meer dan de partij nu heeft. JA21 had in de huidige Kamer immers maar één zetel over na de vorige verkiezingen, maar zou met Coenradie als aanwinst kunnen klimmen richting een substantiële fractie. Eerdmans sprak tijdens het partijcongres vol vertrouwen over een “geweldige uitslag” bij de komende verkiezingen dankzij Coenradie. Hij prees haar als “felle strijder voor veiligheid op straat en veiligheid van vrouwen”, refererend aan haar inzet voor slachtoffers van seksueel geweld en femicidepreventie tijdens haar staatssecretariaat.

Belangrijk is dat Coenradie JA21 niet alleen extra stemmen kan brengen, maar ook een zekere dynamiek op rechts creëert. Waar de rechterflank tot voor kort werd gedomineerd door de PVV (en in mindere mate door nieuwkomers als BBB en NSC), ontstaat nu ruimte voor een pragmatischrechts alternatief. Recent kiezersonderzoek toont dat er ruimte is voor een extra partij met een rechts profiel. Coenradie’s toetreding positioneert JA21 duidelijk als uitdager naast de gevestigde partijen PVV, VVD en CDA. Met haar bekendheid en ervaring kan JA21 zich beter profileren in het debat over veiligheid, immigratie en bestuur.

Hype of blijvende verschuiving?

De grote vraag is of dit zetelenthousiasme voor JA21 blijvend is of dat we te maken hebben met een tijdelijke hype. Nieuwe gezichten kunnen immers voor korte termijn een boost geven in peilingen, die later weer afvlakt. Sommige kiezers op rechts zijn ook terughoudend. Uit dezelfde peiling bleek dat een deel van de rechtse stemmers Coenradie te veel als ‘gehypet’ ziet. Ze heeft in korte tijd een flinke bekendheid gekregen, en sommigen vrezen dat dit meer mediahype is dan inhoudelijke meerwaarde. Bovendien komt Coenradie nu al over als een partijhopper, eerst Leefbaar Rotterdam, toen PVV, nu JA21. Dat imago kan kiezers afschrikken die waarde hechten aan loyaliteit. Het vertrouwen moet dus worden verdiend dat Coenradie langere tijd bij JA21 blijft en daar oprecht thuis hoort.

Daarnaast is het de vraag hoe veel verschil één persoon uiteindelijk maakt. JA21’s succesvolle groei zal afhangen van meer dan alleen Coenradie’s naam. De partij zal de komende campagne moeten bewijzen dat het een duidelijk profiel en programma heeft dat onderscheidend is. Coenradie kan als uithangbord dienen, maar kiezers zullen ook kijken naar de standpunten van JA21 op bijvoorbeeld economie, klimaat en zorg. De kunst voor JA21 is om de huidige aandacht om te zetten in blijvende steun. Dat betekent concreet: goed gebruikmaken van Coenradie’s expertise (bijvoorbeeld op justitieel gebied) en haar samen laten spelen met andere bekende gezichten als Eerdmans en Annabel Nanninga. Lukt het JA21 om een team te tonen dat klaar is voor het landsbestuur, dan kan de huidige piek in de peilingen beklijven.

We hebben eerder gezien dat hype rondom nieuwe partijen of “verstappen” van politici niet altijd duurzaam is. Denk aan eerdere fenomenen op rechts: Forum voor Democratie (FVD) piekte ooit in de peilingen en bij verkiezingen, maar implodeerde later door intern geruzie en extremere uitlatingen van de leider. Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt haalde in 2023 een droomresultaat, maar staat nu, mede door leiderschapsproblemen, zelfs op nul zetels in peilingen. Dit illustreert dat momentum tijdelijk kan zijn. JA21 zal dus moeten bewijzen dat het meer is dan een eendagsvlieg.

Toch zijn er redenen om te denken dat JA21 met Coenradie een structurelere verschuiving kan veroorzaken. Anders dan sommige hypepartijen heeft JA21 nu ervaring in de Kamer (Eerdmans heeft al parlementaire ervaring, Nanninga in de Eerste Kamer, Coenradie was staatssecretaris). Het is geen totaal nieuwe beweging maar een partij die al sinds 2021 bestaat en ook regionaal (Provinciale Staten) voet aan de grond heeft. Daarnaast is de onvrede op rechts over thema’s als migratie, stikstof en Europa niet van gisteren, die blijft een voedingsbodem voor partijen als JA21. Als JA21 erin slaagt die onvrede te kanaliseren op een realistische wijze (dus zonder de extreem polariserende toon van de PVV of FVD), dan kan de partij weleens een blijvende speler worden. Eerdmans benadrukte op het partijcongres dat JA21 een “constructief alternatief op rechts” wil bieden. Dat impliceert dat ze langdurig willen meedoen, juist door realisme en bereidheid tot compromissen.

Mogelijk kabinet met JA21?

Stel dat de peilingen werkelijkheid worden en JA21 inderdaad rond de 8 à 10 zetels haalt bij de komende verkiezingen, wat betekent dat dan voor de coalitievorming? Eerdmans zelf gaf al een hint: hij hoopt op een centrumrechts kabinet samen met VVD en CDA. In zijn ogen zou een samenwerking tussen deze drie een constructief rechts bestuur kunnen vormen zonder al te veel extremen. Interessant is dat JA21 daarmee mikt op regeren mét de traditionele middenrechts partijen. Eerdmans noemt JA21 zelfs “cruciaal” om straks zo’n meerderheid te vormen. Dat is niet ondenkbaar: de VVD staat op ongeveer 22 zetels en CDA op 21 in de peilingen. Als je daar JA21’s potentiële zetels bij optelt, kom je in de buurt van de 75 zetels die nodig zijn voor een Kamermeerderheid. Mogelijk zouden ze dan nog een vierde partij nodig hebben voor extra steun, maar het geeft aan dat JA21 zichzelf ziet als bruggenbouwer op rechts.

Opvallend is dat JA21 zich niet compleet afkeert van Geert Wilders’ PVV. Sterker nog, het is een van de weinige partijen die samenwerking met PVV niet bij voorbaat uitsluit. Coenradie zei daarover: “JA21 is een democratische partij en sluit geen partijen uit. Daar sluit ik me bij aan.”. Dit betekent dat, mocht de PVV de grootste blijven (ze staan nu rond 30 zetels in peilingen), JA21 bereid zou zijn om te kijken naar een rechts kabinet mét Wilders. Bijvoorbeeld een coalitie van PVV, VVD, CDA en JA21 zou op een comfortabele meerderheid kunnen komen. Coenradie zelf benadrukt wel: “Ik wil niets meer mét of vóór Wilders doen”, haar persoonlijke voorkeur is duidelijk tegen de PVVleider. Maar als JA21 als partij besluit toch te praten met PVV, zal zij zich daaraan conformeren. Deze open houding kan JA21 aantrekkelijk maken als coalitiepartner: ze houden de opties open, in tegenstelling tot partijen die PVV categorisch weren.

Wat voor beleid kunnen we verwachten als JA21 in een kabinet stapt? Gezien het verkiezingsprogramma en Eerdmans’ uitspraken zal JA21 vooral inzetten op strengere migratie en asielpolitiek, versterking van law & order, en verlichting van lasten voor middeninkomens. Eerdmans klaagde recent dat Nederland “de controle kwijt is over onze grenzen, ons stikstofbeleid, onze openbare orde”. We kunnen dus aannemen dat JA21 binnen een coalitie zal pushen voor meer nationale zeggenschap over migratie en veiligheid. Concreet noemen zij bijvoorbeeld het aanpassen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (om strenger asielbeleid mogelijk te maken). Verder wil JA21 de middenklasse ontlasten door accijnzen op brandstof omlaag te brengen. Ook op klimaat verwachten zij een bijsturing: geen nieuwe windmolenparken en geen dure verplichtingen voor burgers, maar wél investeren in kernenergie. In een coalitie zou JA21 dus waarschijnlijk aandringen op afzwakken van klimaatmaatregelen die zij te “groen” vinden, en in plaats daarvan pragmatische oplossingen (innovatie, adaptatie) propageren.

Een kabinet met JA21 zou naar eigen zeggen vooral een “realistisch rechts geluid” laten horen. Dat houdt in: geen onuitvoerbare radicale plannen, maar haalbare compromissen die wel duidelijk rechts van het midden liggen. In de praktijk zou de aanwezigheid van JA21 in de regering betekenen dat de PVV mogelijk buitenspel gezet kan worden ten gunste van een gematigder rechts beleid. D66’ers en andere progressieven zullen niet over elk punt blij zijn, denk aan strengere immigratiepolitiek of minder ambitieuze klimaatdoelen, maar men zou kunnen erkennen dat JA21 bereid is verantwoordelijkheid te nemen en binnen de democratische spelregels te opereren. Die bereidheid tot compromis en bestuur onderscheidt JA21 namelijk van sommige concurrenten op rechts.

JA21 versus PVV en FVD: een beter alternatief?

De entree van JA21 met Coenradie roept ook de vraag op: wat maakt JA21 anders (of zelfs “beter”) dan partijen als PVV en FVD? Alle drie vissen ze in de vijver van rechtse, populistische kiezers. Er zijn echter duidelijke verschillen.

Ten eerste is de partijcultuur en organisatie anders. De PVV kent geen leden, Geert Wilders ís de partij, hij is het enige lid. Daarmee ontbreekt interne partijdemocratie; er is geen congres waar leden meepraten. Bij JA21 is dat wél het geval: de partij heeft duizenden leden en hield onlangs een Algemene Ledenvergadering waar Eerdmans en Coenradie spraken. Dit duidt op een meer democratische organisatiestructuur bij JA21. Ook Forum voor Democratie heeft in theorie leden, maar die partij is de afgelopen jaren geteisterd door interne chaos en een bijna sekteachtige loyaliteit aan Thierry Baudet. Veel redelijke rechtse politici zijn juist weggelopen bij FVD vanwege de extreme uitlatingen en complottheorieën, waarna ze JA21 hebben opgericht. Dat zegt iets: JA21 wil een normaler, bestuurbaar rechts geluid zijn, zonder de complotten of racistische uitglijders die FVD heeft gekend.

Inhoudelijk profileert JA21 zich als conservatief liberaal en realistisch rechts. PVV en FVD zijn op sommige punten radicaler. Bijvoorbeeld: Wilders’ PVV focust fel op de islam (denk aan voorstellen om moskeeën te sluiten of de Koran te verbieden) en wil het liefst een Nexit (Nederland uit de EU). JA21 daarentegen is eurosceptisch maar niet voor totale breuk: de partij wil minder Brusselse macht en minder geld naar Zuid en OostEuropa, maar spreekt meer over hervormen van de EU dan over eruit stappen. Ook benadrukt JA21 respect voor grondrechten: in plaats van direct uit internationale verdragen te stappen, praten ze over verdragen aanpassen binnen de lijntjes van de wet. Dat is minder confronterend dan de PVV, die desnoods eenzijdig regels zou negeren. Het toont aan dat JA21 de reputatie hoog wil houden als een serieuze regeringspartij in spe, in plaats van als protestpartij.

Wat betreft stijl en toon zet JA21 zich af door een meer constructieve houding. Coenradie verwoordde het treffend: zeggen waar het op staat, maar mét respect. Dit is een impliciete kritiek op Wilders en Baudet, die bekendstaan om harde, polariserende uitspraken richting bijvoorbeeld migranten, media of politieke tegenstanders. JA21politici willen zich wat gematigder uiten, zonder hun rechtse principes te verloochenen. Ze sluiten niemand uit en zijn bereid te onderhandelen. Dat maakt hen geschikter voor regeringsdeelname dan PVV en FVD, zo is de redenering. Wilders’ PVV heeft eerder een kabinet laten klappen (2012) toen het moeilijk werd, en Baudet’s FVD is nooit dicht bij regeren geweest door eigen toedoen. JA21 hoopt te laten zien: wij kunnen onze verantwoordelijkheid nemen en moeilijke compromissen sluiten als dat nodig is.

Een ander verschil is dat JA21 zich niet beperkt tot één persoon. Naast Eerdmans heeft de partij meerdere gezichten (Nanninga, Eva Vlaardingerbroek kortstondig, nu Coenradie) die op de voorgrond treden. De PVV blijft toch vooral Wilders’ onemanshow, en FVD draait volledig om Baudet. Een partij met meerdere sterke persoonlijkheden is op termijn veerkrachtiger en minder afhankelijk van één leider. Ook inhoudelijk bestrijkt JA21 een breder palet: van economische plannen (kleinere overheid, lagere belastingen) tot klassieke vrijheden (JA21 benadrukt bijvoorbeeld dat ze het recht op abortus willen waarborgen als belangrijk vrouwenrecht, zij het met nuance). Dit conservatief liberale profiel kan voor sommige kiezers aantrekkelijker zijn dan de meer sociaal economisch linkse retoriek van de PVV (die zich “met een sociaal hart” profileert) of het ideologische gekant tegen “het partijkartel” bij FVD. Met andere woorden, JA21 lijkt ideologisch consistenter en meer gericht op beleid maken in plaats van alleen protest.

Tot slot is er een strategisch argument: sommigen, zelfs binnen de VVD, zien JA21 als een mogelijke coalitiepartner waar eerder PVV of FVD nooit in aanmerking kwamen. Premier Mark Rutte heeft jarenlang PVV en FVD uitgesloten vanwege onoverbrugbare verschillen, maar flirtte op een gegeven moment wel met JA21 als gedoogpartner. Dat duidt erop dat JA21 als meer acceptabel en betrouwbaarder wordt gezien in het politieke speelveld. Voor kiezers die rechts willen stemmen maar twijfelen aan Wilders of Baudet, is JA21 dan een logische "betere" keuze: hard op inhoud, maar verantwoordelijk in uitvoering.

Conclusie

De overstap van Ingrid Coenradie naar JA21 is meer dan een persoonlijk carrièrenieuwsfeit, het kan de verhoudingen op rechts in de Nederlandse politiek flink opschudden. JA21 profiteert zichtbaar van het Coenradieeffect in de peilingen en positioneert zich als een realistische, bestuursgerichte rechtse partij. Of dit effect blijvend is, zal afhangen van hoe goed de partij de komende tijd de verwachtingen waarmaakt. De hype is er, maar nu moet JA21 bewijzen dat ze die steun kan vasthouden en omzetten in zetels bij de verkiezingen.

Vanuit landelijk perspectief zou een grotere JA21 betekenen dat de vorming van een centrumrechts kabinet een reëel scenario wordt. Eerdmans en Coenradie geven JA21 een gezicht dat meeregeert in plaats van schopt vanaf de zijlijn. Als JA21 in een nieuw kabinet komt, zullen we hun stempel zien op immigratie, veiligheids en economische beleidsstukken, een voorproefje van “rechtsrealistisch” beleid in de praktijk. Dat kan betekenen strengere asielregels en minder “Brussel”, maar hopelijk ook dat er meer respect en redelijkheid in het rechtse geluid komt, vergeleken met de schreeuwerige oppositiestijl van PVV en FVD.

Voor kiezers op rechts biedt JA21 met Coenradie nu een interessant alternatief: principieel maar pragmatisch. Voor D66 en middenkiezers (die dit misschien met gemengde gevoelens bekijken) valt te erkennen dat de democratie gediend is bij partijen die bereid zijn samen te werken en verantwoordelijkheid te dragen. Coenradie’s vertrek bij de PVV onderstreept juist de moeite die sommigen zelfs binnen de PVV hebben met te radicale of onuitvoerbare plannen. Haar keuze voor JA21 suggereert dat het rechtse geluid ook op een constructieve manier kan klinken. Of JA21 daarmee veel zetels pakt of dat de hype wegebt, moeten we natuurlijk nog afwachten. Maar één ding is zeker: de kaart van rechts Nederland is opnieuw geschud, en JA21 heeft zich met deze zet op de voorgrond geplaatst. De komende verkiezingen zullen uitwijzen of de kiezer dit “juiste antwoord” daadwerkelijk omarmt.