Waarom veiligheid van vrouwen niet afhankelijk mag zijn van geluk

Bloemen en knuffels markeren de plek in Duivendrecht waar de 17-jarige Lisa werd vermoord. Haar dood leidde tot landelijk verdriet en woede. De brute moord op de zeventienjarige Lisa afgelopen week, terwijl ze ’s nachts alleen naar huis fietste, heeft Nederland diep geschokt. Deze tragische gebeurtenis roept pijnlijk de vraag op: zijn vrouwen in Nederland nog wel veilig?

Veel vrouwen voelen dagelijks de dreiging van geweld of intimidatie, of ze nu over straat lopen, op de fiets stappen of simpelweg alleen reizen. Lisa’s dood staat helaas niet op zichzelf, maar is onderdeel van een schrijnend patroon van geweld tegen vrouwen dat nog te vaak voorkomt in onze samenleving.

Elke acht dagen een vrouw vermoord

Femicide, de moord op vrouwen enkel omdat ze vrouw zijn, is ook in Nederland een ernstig probleem. Gemiddeld wordt hier eens in de acht dagen een vrouw gedood. Vaak gebeurt dit in de privésfeer: in ongeveer de helft van de gevallen is de dader de (ex-)partner van het slachtoffer. Denk aan situaties van huiselijk geweld die escaleren, of stalking door een ex die uitmondt in moord. In 2024 kwamen in totaal 46 vrouwen door moord of doodslag om het leven in ons land. Op papier staat Nederland bekend als een geëmancipeerd en vooruitstrevend land, maar deze cijfers vertellen een ander verhaal. Sterker nog, Nederland staat in de top drie van Europa als het gaat om het aantal vrouwen dat door (ex-)partners wordt omgebracht. Toch worden zulke zaken nog te vaak afgedaan met termen als “familiedrama” of “eerwraak”, afhankelijk van de achtergrond van de dader. Dergelijke termen verhullen de werkelijkheid: dit zijn moorden gepleegd door mannen uit alle lagen van de samenleving, voortkomend uit een scheve machtsbalans tussen mannen en vrouwen. Met andere woorden, femicide is geen ver-van-ons-bed-show of iets dat alleen in bepaalde culturen voorkomt. Het is een probleem dat hier en nu in Nederland speelt, ongeacht afkomst of milieu.

Het verdriet en de woede na Lisa’s dood hebben laten zien dat mensen dit niet langer willen accepteren. Afgelopen week verzamelden zich honderden mensen in Rotterdam voor een Mars tegen Femicide, met spandoeken als:

“Ze had dromen, geen graf nodig”

en

“Niet alle mannen, wél altijd mannen”

Die laatste slogan drukt de frustratie uit: natuurlijk is niet elke man een dader, maar vrijwel alle daders van dit soort geweld zijn mannen. Het onderstreept dat we als samenleving, en in het bijzonder mannen, verantwoordelijkheid moeten nemen om dit te veranderen.

Angst en grensoverschrijdend gedrag op straat

Naast de extreme gevallen van femicide hebben vrouwen dagelijks te maken met minder zichtbaar, maar breed verspreid grensoverschrijdend gedrag. Naroepen, sissen, achternalopen, ongevraagd aanraken: meiden en vrouwen krijgen er onevenredig vaak mee te maken op straat. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat twee derde van de jonge vrouwen (12-25 jaar) weleens op straat is lastiggevallen. In het uitgaansleven liggen de cijfers nog hoger: bijna elke vrouw heeft daar weleens ongewenste aanraking ervaren. Dit soort seksuele intimidatie heeft gevolgen. Vrouwen passen continu hun gedrag aan uit voorzorg: ze mijden oogcontact, kleden zich “veilig”, sturen een berichtje zodra ze veilig thuis zijn. In het ergste geval blijven ze zelfs maar thuis omdat buiten zijn te eng voelt.

Die dagelijkse angst uit zich in harde cijfers. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek loopt bijna de helft van de jonge vrouwen liever een omweg als een bepaalde route onveilig aanvoelt. Ter vergelijking: jonge mannen doen dit veel minder vaak. Bovendien is 45% van de vrouwen weleens bang slachtoffer te worden van criminaliteit, vergeleken met ongeveer een derde van de mannen. Vrouwen voelen zich vooral onveilig in het donker, op stille stations, in het openbaar vervoer of op verlaten straten. Veel vrouwen spreken af om samen naar huis te gaan na een avondje uit of vragen hun partner om ze op te halen, simpelweg om niet alleen te hoeven reizen. Het feit dat dit de realiteit is voor zovelen, laat zien hoe ongelijk de vrijheid zich over de seksen verdeelt: mannen staan er vaak niet eens bij stil om ’s avonds alleen over straat te gaan, terwijl vrouwen voortdurend op hun hoede zijn. Deze angst is niet uit de lucht gegrepen; ze is gevoed door ervaringen en nieuwsberichten als die over Lisa. Burgemeester Halsema van Amsterdam verwoordde het recent treffend: wat Lisa is overkomen, is de grootste angst van iedere vrouw en moeder. Iedere vrouw die alleen over straat gaat met haar sleutelbos tussen de vingers geklemd of een neptelefoontje pleegt om onzichtbare grenzen te trekken, begrijpt precies wat daarmee bedoeld wordt. Het is simpelweg onaanvaardbaar dat vrouwen in een vrij land zich zo beperkt en onveilig moeten voelen.

Niet de schuld van ‘de ander’

Wanneer zich een schokkend misdrijf voordoet zoals de moord op Lisa, zoeken sommigen helaas meteen naar een zondebok. In dit geval werd al snel gewezen naar de achtergrond van de verdachte, een man die in een asielzoekerscentrum verbleef. Op sociale media klonk het verwijt dat “deze gruwelijkheden” zouden komen door asielzoekers of buitenlanders. Dat is niet alleen kortzichtig, het is feitelijk onjuist. Natuurlijk moeten we kritisch kijken naar iedereen die geweld pleegt, maar alle statistieken tonen aan dat geweld tegen vrouwen niet gebonden is aan één bepaalde afkomst. Zoals eerder genoemd, worden vrouwenmoorden gepleegd door mannen uit alle bevolkingsgroepen. Het gros van de daders in femicidezaken is een (ex-)partner van het slachtoffer, vaak iemand uit haar directe omgeving.

De focus leggen op “de vreemdeling” doet geen recht aan de waarheid en helpt vrouwen geen stap verder. Sterker nog, de kans om door een asielzoeker om het leven te komen is extreem klein. In heel 2022 werden bijvoorbeeld 10 gevallen van levensdelicten (meestal pogingen daartoe) geregistreerd waarbij bewoners van asielcentra betrokken waren. Dat is een fractie van alle geweldsincidenten in Nederland. Zoals een columnist fijntjes opmerkte: de kans dat je door een asielzoeker gedood wordt, is kleiner dan de kans dat je de loterij wint. Met andere woorden, blind wijzen naar migranten of buitenlandse culturen is geen oplossing. Het leidt de aandacht af van de échte kern van het probleem: een diepgewortelde vrouwenongelijkheid en een cultuur waarin vrouwendiscriminatie en agressie tegen vrouwen nog steeds kan gedijen.

Tijd voor verandering

Het is duidelijk dat we meer moeten doen om vrouwen te beschermen en om gelijkheid in vrijheid te garanderen. Vrouwen willen zich veilig voelen: thuis, op het werk én op straat, overdag én ’s nachts. Dat is een basisvoorwaarde voor gelijkwaardigheid. Daarom klinken er nu luide oproepen voor verandering. Duizenden vrouwen ‘eisen de nacht op’, een krachtige leus die aangeeft dat vrouwen het recht hebben om zonder angst door de nacht te gaan, net als mannen. Die boodschap is nadrukkelijk gericht aan mannen en de samenleving als geheel: kijk in de spiegel, neem verantwoordelijkheid en zorg voor een omgeving waarin vrouwen veilig zijn.

Verandering begint bij het doorbreken van de stilte en de apathie. Jarenlang zijn signalen van dreigend geweld gemist of gebagatelliseerd. Dat moet anders. Als een vrouw melding maakt van stalking, mishandeling of bedreiging, moet dat uiterst serieus worden genomen. Slachtoffers geven aan dat de drempel om hulp te zoeken nog altijd te hoog is en dat ze soms niet gehoord worden. Hier ligt een taak voor politie, hulpverlening én politiek om beter te luisteren en eerder in te grijpen. Initiatieven zoals een femicidemeldpunt, waar omstanders of slachtoffers vroegtijdig hun zorgen kunnen melden, worden besproken om tragedies te voorkomen. Ook pleiten diverse deskundigen en politici voor het beter registreren van zogeheten “rode vlaggen”: waarschuwingssignalen (zoals eerdere bedreigingen of stalkingsincidenten) die vaak aan een femicide voorafgaan. Door zulke signalen centraal bij te houden, kan de politie sneller ingrijpen als een situatie escaleert.

Daarnaast is er een cultuuromslag nodig. Respectvol gedrag moet de norm zijn, op straat en elders. Onderwijs op scholen over gelijkwaardigheid en consent, campagnes tegen straatintimidatie, en duidelijke regels op de werkvloer tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag dragen allemaal bij aan een nieuwe norm waarin vrouwen niet langer behandeld worden als tweederangs of als lustobject. Steeds meer gemeenten nemen maatregelen tegen straatintimidatie, bijvoorbeeld door lokale verboden in te stellen en voorlichting te geven. Maar het allerbelangrijkste is dat we elkaar aanspreken. Als je ziet dat een vriend of collega vrouwonvriendelijk gedrag vertoont, zeg er wat van. Als je iemand ’s avonds alleen ziet lopen en onraad vermoedt, bied hulp of bel 112. Het gaat om grote én kleine veranderingen die samen een veiliger klimaat creëren.

Tot slot mogen we niet vergeten dat vrouwelijke emancipatie verder gaat dan economische zelfstandigheid of gelijke kansen op de arbeidsmarkt. Het gaat ook om het recht op lichamelijke integriteit en veiligheid. Zolang vrouwen ’s avonds bang zijn op straat, is échte gelijkheid nog niet bereikt. Ieder geval van femicide, iedere vrouw die ’s nachts angstig om zich heen kijkt, herinnert ons daaraan. Laten we Lisa’s naam niet tevergeefs laten klinken. Haar dood moet een wake-up call zijn. Vrouwen moeten hun leven kunnen leiden zonder voortdurend op hun hoede te moeten zijn. Dat is geen luxe-eis, maar een mensenrecht. We hebben als samenleving de plicht om die veiligheid te garanderen: voor Lisa, voor alle vrouwen van nu en voor de generaties na ons. Alleen dan kunnen we zeggen dat Nederland écht gelijkwaardig en vrij is voor iedereen.