Migratiebeleid: uitdaging en richting voor de toekomst

Migratiebeleid is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de meest besproken onderwerpen in Nederland. Of het nu gaat om asielzoekers, arbeidsmigranten of studenten: de instroom van nieuwkomers leidt tot verhitte debatten en vraagt om doordacht beleid. In deze blog duiken we in de feiten en uitdagingen rond migratie in Nederland. We bespreken of migratie echt een probleem is, of het sluiten van grenzen een oplossing zou bieden, en of migratie opnieuw het hoofdthema wordt bij de verkiezingen.

Migratie in Nederland: Feiten en cijfers

Migratie kent verschillende vormen. Hieronder een kort overzicht van de belangrijkste migratiestromen naar Nederland:

• Asielmigratie: mensen die vluchten voor oorlog, geweld of vervolging en hier bescherming zoeken (asielzoekers en vluchtelingen). Dit is momenteel de meest besproken categorie.
• Arbeidsmigratie: mensen die naar Nederland komen om te werken, zowel uit andere EU-landen als van buiten de EU.
• Gezinshereniging: familieleden (partner, kinderen) die naar Nederland komen om zich te voegen bij hier verblijvende immigranten of vluchtelingen.
• Studie- en kennismigratie: internationale studenten en kenniswerkers die in Nederland komen studeren of werken in hoogopgeleide beroepen.

Elk van deze migratievormen heeft zijn eigen dynamiek. Zo is arbeidsmigratie vaak belangrijk voor sectoren met personeelstekort, terwijl asielmigratie draait om internationale verplichtingen en humanitaire opvang. In de praktijk zien we dat vooral de asielinstroom voor politieke en maatschappelijke discussie zorgt.

Asielaanvragen: In 2023 zochten ongeveer 38.377 mensen bescherming in Nederland door een asielaanvraag in te dienen. Dit was een stijging ten opzichte van voorgaande jaren; in 2022 waren het er 35.535. In 2024 daalde het aantal eerste asielaanvragen weer naar circa 32.175. Die schommelingen laten zien dat mondiale ontwikkelingen (bijvoorbeeld oorlog of crises) direct invloed hebben op de instroom. Naast asielzoekers kwamen in 2023 ook ruim 10.000 nareizende familieleden naar Nederland, een aantal dat in 2024 zelfs iets steeg tot 11.879.

Oekraïense ontheemden: Een bijzondere groep vormen de Oekraïense vluchtelingen die sinds 2022 vanwege de oorlog tijdelijke bescherming genieten in Europa. Op 1 januari 2024 verbleven ongeveer 237.767 vluchtelingen in Nederland, waarvan zo’n 120.000 afkomstig uit Oekraïne. Deze mensen vallen niet onder het reguliere asielsysteem, maar hun komst vergt wel opvang, huisvesting en ondersteuning.

Arbeids- en studiemigratie: Nederland kent ook een voortdurende toestroom van arbeidsmigranten, bijvoorbeeld uit andere EU-landen zoals Polen, of van buiten de EU voor specialistische banen. Jarenlang zijn hier weinig voorwaarden aan gesteld, waardoor het aantal arbeidsmigranten snel is gestegen. Dit leidt tot extra druk op woningen en voorzieningen, terwijl arbeidsmigranten zelf soms in kwetsbare omstandigheden wonen. Ook komen jaarlijks tienduizenden internationale studenten naar Nederland. Dit draagt bij aan kennisuitwisseling, maar een té ongerichte instroom van studenten kan druk zetten op studentenkamers en universiteiten.

Nederland in Europees perspectief: Vaak wordt gedacht dat Nederland onevenredig veel migranten opvangt. In absolute aantallen staat Nederland met asielzoekers inderdaad in de subtop van Europa – in 2023 stonden we op de zevende plaats qua asielaanvragen. Landen als Duitsland, Spanje, Frankrijk en Italië kregen echter aanzienlijk meer aanvragen. Afgezet tegen de bevolking komt Nederland ongeveer op de 15e plaats binnen de EU. Dit relatieve cijfer laat zien dat de migratiedruk een breed Europees fenomeen is. Toch is de impact lokaal voelbaar: per hoofd van de bevolking vangt Nederland vergelijkbaar veel vluchtelingen als andere EU-landen, maar door onze beperkte omvang en krappe arbeids- en woningmarkt is de draagkracht een punt van zorg.

Is migratie echt een probleem?

De hamvraag is of migratie voor Nederland een probleem vormt, of dat het vooral zo wordt gevoeld. Hierop lopen de meningen uiteen. Feit is dat migratie zowel kansen als uitdagingen met zich meebrengt. Enkele feitelijke ontwikkelingen schetsen waarom migratie door velen als problematisch wordt ervaren:

• Druk op opvang en woningen: De asielopvangcapaciteit heeft de afgelopen jaren flink onder druk gestaan. In de zomer van 2022 bereikte de opvangcrisis een dieptepunt toen bij het aanmeldcentrum Ter Apel honderden mensen noodgedwongen buiten moesten slapen vanwege gebrek aan opvangplekken. Op een gegeven moment bivakkeerden circa 700 asielzoekers in de open lucht bij Ter Apel – schrijnende taferelen die de urgentie van het probleem onderstreepten. Dit soort situaties ontstond mede doordat opvanglocaties in eerdere jaren waren afgeschaald. Er is nu sprake van een opvangtekort, waarbij zelfs erkende vluchtelingen (statushouders) langer in azc’s moeten blijven wonen bij gebrek aan woningen. Begin 2025 verbleven ruim 72.000 mensen in opvanglocaties, van wie bijna een derde eigenlijk al een verblijfsstatus heeft maar geen huis kan vinden. Deze stapeling – veel instroom, trage doorstroom naar woningen – veroorzaakt een gevoel van crisis.

• Druk op voorzieningen en samenleving: Naast opvang zie je ook een impact op andere terreinen. Gemeenten zoeken naar plekken voor extra azc’s, er is concurrentie op de woningmarkt en de wachtrijen voor sociale huur lopen op. Sommige Nederlanders maken zich zorgen of scholen, ziekenhuizen en wijken de instroom wel aankunnen. Zo wordt de huidige woningnood door sommigen (deels) gelinkt aan immigratie. Immers, elk jaar groeit de bevolking door migratie met tienduizenden mensen, wat de toch al krappe woningmarkt verder belast. Hoewel vooral beleidsfouten en te weinig bouw de wooncrisis veroorzaken, is migratie voor veel kiezers een factor van zorg geworden in dit vraagstuk.

• Veiligheidsgevoel en overlast: In het nieuws verschijnen met regelmaat berichten over overlast door asielzoekers. Het gaat bijvoorbeeld om een kleine groep zogenoemde ‘veiligelanders’ (mensen uit veilige landen die weinig kans op asiel maken) die voor problemen zorgt, zoals winkeldiefstal of verstoorde orde in en rond azc’s. Feitelijk is het aandeel asielzoekers uit veilige landen klein – in 2023 was slechts 3% van de asielaanvragen afkomstig uit veilig verklaarde landen, en het overgrote deel daarvan wordt afgewezen. Toch is de impact van die paar procent merkbaar in lokale gemeenschappen. Cijfers bevestigen dat het aantal incidenten rondom opvanglocaties is toegenomen van 4.870 in 2017 naar 8.730 in 2022. Het gaat vaak om verbale agressie of kleine misdrijven, maar het beïnvloedt wel het sentiment. Omwonenden en vrijwilligers voelen zich soms onveilig door dit soort voorvallen. Dergelijke incidenten halen het nieuws en versterken het beeld dat migratie “problemen” met zich meebrengt, zelfs als het gros van de vluchtelingen zich gewoon aan de regels houdt.

Aan de andere kant wijzen deskundigen en hulporganisaties erop dat we vooral te maken hebben met een opvang- en organisatieprobleem. Zij stellen dat Nederland een welvarend land is dat absolute aantallen migranten best aankan, mits het beleid op orde is. Zo daalde het aantal asielverzoeken in 2024 weer iets ten opzichte van 2023, en komen er naar verhouding niet meer vluchtelingen hierheen dan naar omliggende landen. Volgens VluchtelingenWerk is er “geen vluchtelingenprobleem. Er is wel sprake van een opvangprobleem, veroorzaakt door voortdurende bezuinigingen en het sluiten van opvanglocaties.”. Vanuit dat perspectief ligt de oorzaak niet zozeer bij de migranten zelf, maar bij het gebrek aan voorbereiding en capaciteit in Nederland.

Economische bijdrage: Daarnaast moet niet vergeten worden dat migratie ook positieve kanten heeft. Veel migranten – of het nu arbeidskrachten, studenten of gevluchte gezinnen zijn – dragen op termijn bij aan de Nederlandse economie en samenleving. Ze werken in krapteberoepen (van IT-specialisten tot seizoensarbeiders in de landbouw), starten studies of bedrijven, en verrijken cultureel het land. De vergrijzende bevolking zorgt ervoor dat Nederland nieuwe instroom van arbeidskrachten nodig heeft om bepaalde sectoren draaiende te houden en de verzorgingsstaat betaalbaar te houden. Met “wie hebben wij nodig?” moeten we dus ook kijken naar welke migranten een toegevoegde waarde brengen. Denk aan zorgpersoneel, technisch opgeleid talent of internationale studenten die na hun studie hier willen blijven in sectoren met tekorten.

Conclusie deelvraag: Is migratie een probleem? Ja en nee. Migratie op zichzelf is geen ramp; Nederland heeft altijd migratie gekend en veel migranten vinden hier succesvol hun plek. Het wordt een probleem als de instroom te hoog wordt voor wat we aankunnen, of als we geen grip hebben op wie er komen en hoe we ze huisvesten en integreren. De huidige uitdagingen – van overvolle opvang tot een woningtekort – laten zien dat er grenzen aan de opvangcapaciteit zijn. Daardoor voelt migratie voor veel mensen als problematisch. Tegelijk is het duidelijk dat met beter beleid en planning veel issues te voorkomen waren. Dat brengt ons op de volgende vraag: hoe krijg je grip op migratie zonder simpelweg de luiken dicht te doen?

Grenzen sluiten of grip krijgen?

Een radicale roep die je in het debat hoort is: “Sluit de grenzen, dan is het probleem opgelost.” In werkelijkheid is het sluiten van de grenzen makkelijker gezegd dan gedaan – en waarschijnlijk onwenselijk. Waarom is “grenzen dicht” geen wondermiddel?

Allereerst heeft Nederland internationale en Europese verplichtingen. We maken deel uit van de Europese Unie (met vrij verkeer van personen) en hebben het Vluchtelingenverdrag ondertekend. Dit betekent dat echte vluchtelingen recht hebben om asiel aan te vragen. We kunnen niet zomaar de deur op slot doen voor mensen die bescherming zoeken, zonder onze verdragsverplichtingen te schenden. Bovendien zou een totale stop op migratie ook onszelf schaden: denk aan bedrijven die geen talent van buiten kunnen aantrekken, of Nederlandse burgers met buitenlandse familie. Grenzen hermetisch sluiten is dus zowel juridisch als praktisch onhaalbaar.

Wat wél kan, is strenger en slimmer sturen op migratie – met andere woorden, zorgen voor grip. In plaats van een blinde muur optrekken, kun je gericht bepalen wie welkom is en onder welke voorwaarden. Dat betekent harde keuzes durven maken én afspraken beter handhaven. Enkele benaderingen om meer grip op migratie te krijgen:

• Duidelijke grenzen en handhaving: De overheid moet grenzen stellen en handhaven om weer grip te krijgen op migratie. Dat wil zeggen: een maximum stellen aan aantallen als de draagkracht wordt overschreden, en wie niet rechtmatig hier mag blijven consequent terugsturen. Bijvoorbeeld, asielzoekers die definitief afgewezen zijn, moeten Nederland verlaten. In 2023 vertrokken ruim 15.000 mensen na een afgewezen asielaanvraag of omdat ze illegaal verbleven. Dat is een toename ten opzichte van voorgaande jaren, maar er blijven er ook velen achter. Snellere procedures en meer druk op uitgeprocedeerden om te vertrekken (eventueel met tijdelijke bewaring) kunnen helpen om het systeem geloofwaardig te houden. Wie geen recht heeft op asiel, kan hier niet blijven – dat uitgangspunt moet strikt worden gehandhaafd.

• Opvang in de regio en internationale deals: Een belangrijk onderdeel van grip krijgen, is het voorkomen dat grote groepen überhaupt de gevaarlijke reis naar Europa maken. Opvang in de regio moet het uitgangspunt zijn. Dit betekent investeren in opvang en bescherming in de eigen regio van vluchtelingen (bijvoorbeeld nabij conflictgebieden) zodat mensen niet naar Nederland hoeven doorreizen. Nederland zet samen met de EU in op migratiedeals met derde landen om dit te bereiken. Een recent voorbeeld is de omstreden afspraak die de EU met Tunesië maakte om migratie via dat land in te dammen – in ruil voor financiële steun houdt Tunesië migranten tegen die naar Europa willen. Zulke afspraken zijn niet zonder kritiek, maar geven wel aan hoe landen proberen grip te krijgen op de instroom voor de Europese grens. Het ideaalbeeld is dat vluchtelingen in de regio humaan opgevangen worden, en dat alleen de meest kwetsbaren via hervestigingsprogramma’s naar landen als Nederland komen. Dan hoeven mensen niet meer massaal op de bonnefooi hier asiel te zoeken.

• Europees samenwerken en grenzen bewaken: Nederland kan dit niet alleen. Europese buitengrenzen verstevigen en gezamenlijke asielprocedures aan de grens inrichten, zijn nodig om de instroom te reguleren. In de EU wordt gewerkt aan een nieuw Migratiepact dat voorziet in sneller beoordelen van asielaanvragen aan de buitengrens van Europa. Zo wil men voorkomen dat migranten zonder kans op asiel verder Europa in reizen. Ook eerlijkere verdeling binnen Europa is een thema – al is solidariteit tussen lidstaten vaak lastig. Toch pleit Nederland ervoor dat we een hervormd Europees asielsysteem krijgen, zodat niet enkele landen onevenredig veel aanvragen krijgen en zodat iedereen zich aan dezelfde regels houdt. Met een gezamenlijke aanpak kunnen we illegale routes aanpakken (bijvoorbeeld mensensmokkel over de Middellandse Zee) en tegelijkertijd mensen die echt recht op bescherming hebben beter verdelen.

• Strenger beleid bij hoge instroom: Wanneer de instroom toch te hoog oploopt, moet de regering extra maatregelen nemen. Er wordt nagedacht over een ‘Migratiewet’ die de regering verplicht in te grijpen bij te hoge instroom. Dit kan bijvoorbeeld betekenen: tijdelijke pauzes of beperkingen op bepaalde regelingen als de opvangcapaciteit overbelast is. Een concreet punt waarop de vorige regering viel, was gezinshereniging voor asielstatushouders. De gedachte was: als de instroom te groot wordt, kun je tijdelijk de nareismaatjes aanscherpen (bijvoorbeeld wachten tot een vluchteling hier een woning heeft voor hij zijn gezin laat overkomen). Uiteindelijk was daar politiek geen overeenstemming over, maar zulke noodrem-constructies blijven onderwerp van debat. Het kabinet-Rutte IV is in juli 2023 zelfs gevallen omdat de coalitiepartijen het niet eens werden over het beperken van gezinsmigratie voor asielzoekers. De ene partij wilde strenger beperken, de andere vond dat inhumaan – een compromis bleek onmogelijk. Dit onderstreept hoe gevoelig, maar ook urgent, het onderwerp is.

• Differentiatie in soorten asiel: Ook wordt gekeken naar slimmer onderscheid tussen vluchtelingen. Nederland kent nu één asielstatus, maar er is geopperd om een tweetraps-systeem in te voeren. Dan maak je verschil tussen mensen die persoonlijk vervolgd zijn (A-status, bijv. politieke dissidenten) en mensen die voor algemeen oorlogsgeweld vluchten (B-status). Het idee hierachter: een A-status zou meer rechten geven (langer verblijf, sneller gezin overkomen) dan een B-status. Iemand met een B-status zou bijvoorbeeld een tijdelijk verblijf krijgen voor de duur van het conflict plus enige tijd, maar geen automatisch recht op permanente vestiging of directe gezinshereniging. Op deze manier vang je nog steeds mensen in nood op, maar beperk je de langdurige verplichtingen voor Nederland als de situatie in het land van herkomst verbetert. Hoewel dit plan tijdens Rutte IV op weerstand stuitte, leeft het idee voort in de discussie.

• Minder aanzuigende werking: Een terugkerend punt is dat Nederland in het verleden misschien té aantrekkelijk zou zijn geweest voor asielzoekers. Beleidsmakers willen de aanzuigende werking verminderen. Zo kreeg je tot voor kort in Nederland na vijf jaar automatisch een permanente verblijfsvergunning als je asielstatus had. Er liggen nu voorstellen om dat af te schaffen. In plaats daarvan zouden vluchtelingen bijvoorbeeld steeds een tijdelijke status krijgen die verlengd moet worden als ze voldoen aan integratie-eisen (taal, werk, etc.). Het idee is dat wie wil blijven integreren en bijdragen moet leveren, en dat Nederland minder “grenzeloos” overkomt, zodat het minder mensen van elders aantrekt. Of dit werkelijk veel scheelt, is moeilijk te bewijzen, maar het signaal telt mee in de politieke discussie.

• Selectieve arbeidsmigratie: Grip op migratie betekent ook kritischer kijken naar arbeidsmigratie. Er is niets mis met mensen die hier komen werken – we hebben ze vaak hard nodig – maar het moet niet ten koste gaan van onze leefbaarheid. Daarom worden strengere eisen bepleit aan wie hier mag komen werken. Iemand uit het buitenland zou moeten aantonen dat hij/zij van toegevoegde waarde is voor Nederland, bijvoorbeeld een vakgebied invult waar een tekort aan krachten is. Werkgevers moeten bovendien zorgen voor fatsoenlijke huisvesting voor buitenlandse werknemers en meebetalen aan de kosten, zodat niet de lokale gemeenschap eenzijdig de lasten draagt. Ook misstanden (zoals uitbuiting in goedkope arbeidsmigrantenhuisvesting) moeten harder worden aangepakt. Zo profiteert Nederland van arbeidsmigratie waar nodig, maar voorkom je dat de instroom “ongelimiteerd” doorgroeit zonder regie.

• Studiemigratie in goede banen: Universiteiten en hogescholen worden aangemoedigd om de groei van internationale studenten te beheersen. Opleidingen kunnen waar nodig een numerus fixus instellen voor niet-EER studenten, en er wordt meer Nederlandstalig onderwijs aangeboden. Hiermee wil men voorkomen dat bepaalde studies overspoeld raken door internationale studenten terwijl er onvoldoende woningen of stageplekken voor hen zijn. Tegelijk wil Nederland de beste talenten wél behouden na afstuderen – zeker voor sectoren met personeelstekort. Het motto is dus: gericht de juiste mensen aantrekken, in plaats van ongericht iedereen.

Samengevat gaat “grip krijgen” over regie voeren: bepalen hoeveel en welke migranten Nederland kan toelaten zonder de sociale samenhang en voorzieningen te overbelasten. Dat is een delicate balans. Maar de consensus in beleid (zeker vanuit een centrum-rechts perspectief) lijkt te zijn dat alleen met strakke kaders en internationale samenwerking migratie in goede banen geleid kan worden. Blind de grenzen sluiten is geen realistische optie, maar grenzen stellen – zowel letterlijk aan Europa’s buitengrens als figuurlijk in de vorm van duidelijke regels – is wel degelijk mogelijk en nodig.

Migratie als verkiezingsthema

Migratiebeleid is niet alleen een beleidsvraagstuk, het is ook politiek dynamiet. Bij vrijwel elke verkiezing in recente jaren speelde immigratie of asiel een grote rol, en de verwachting is dat dit zo blijft. In 2023 zagen we dit heel duidelijk: tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van november dat jaar waren migratie en asiel enorme thema’s. Partijen verschilden sterk van inzicht. Rechtse partijen riepen om een strenger beleid of zelfs “Nederland vol”, linkse en progressieve partijen benadrukten humane opvang en Europese solidariteit. Uiteindelijk profiteerde met name de PVV van Geert Wilders van de focus op immigratie – Wilders koppelde de migratiekwestie slim aan andere zorgen zoals bestaanszekerheid en de woningcrisis, en zijn harde standpunt leverde de PVV de grootste verkiezingszege op.

De vraag is nu: wordt migratie weer hét hoofdthema van de aankomende verkiezingen? We kunnen veilig stellen dat migratie wederom een belangrijk thema zal zijn, al spelen er natuurlijk meer kwesties. Uit peilingen in 2025 blijkt dat kiezers migratie nog steeds in de top-3 van prioriteiten zetten. Wel is de urgentie iets afgenomen vergeleken met direct na de kabinetsval in 2023; toen gaf meer dan de helft van de kiezers aan immigratie zeer belangrijk te vinden, nu is dat iets boven de 40%. Ter vergelijking: het thema dat daar nu bóven staat is de wooncrisis – ruim de helft van de kiezers noemt betaalbaar wonen als topprioriteit. Toch is migratie nooit ver uit het zicht. Sterker nog, de woningnood en migratie worden vaak in één adem genoemd, aangezien hoge immigratie de bevolkingsgroei stimuleert en zo de vraag naar woningen verhoogt. In die zin zijn onderwerpen als wonen, zorg en integratie verweven met het migratiedebat.

Politieke partijen bereiden zich dus alweer voor om hun migratiestandpunt duidelijk neer te zetten richting de kiezer. Niemand wil herhalen wat er in 2023 gebeurde – een regeerakkoord sluiten en er dan over migratie uit elkaar spatten. Daarom kun je verwachten dat migratie in verkiezingsprogramma’s helder omlijnd wordt. Bijvoorbeeld pleiten sommige partijen nu voor een jaarlijks migratieplafond of quota. Andere partijen leggen nadruk op strengere EU-grensbewaking of betere integratie. Vrijwel elke partij moet iets over migratie zeggen, omdat het electoraal leeft.

Een teken aan de wand is ook dat nieuwe partijen en bewegingen opkomen die bijna volledig op het migratiethema drijven. Tegelijk zie je gevestigde partijen (zoals de VVD) het thema expliciet omarmen met slogans als “grip op migratie”. De kiezers ogen zijn gericht op dit onderwerp, en de partij die de meest overtuigende aanpak presenteert hoopt daar voordeel uit te halen. Zo profileert de PVV zich al jaren als immigratiekritisch en wordt door velen ook direct met dat thema geassocieerd (ruim 60% van de kiezers noemt de PVV als eerste bij immigratiebeleid). Andere partijen proberen dat frame te doorbreken door hun eigen oplossingen te presenteren, bijvoorbeeld een middenkoers waarin menselijkheid en grenzen stellen samengaan.

Kortom, migratie zal naar verwachting weer hoog op de agenda staan in de verkiezingsstrijd. Misschien niet als enig hoofdthema – issues zoals de woningmarkt, klimaat en gezondheidszorg dingen ook om voorrang – maar het migratiedossier is tegenwoordig zo bepalend dat geen enkele partij eromheen kan. Bovendien is de situatie nog altijd pril: de oplossingen voor de asielopvang en migratiestromen zijn in ontwikkeling, dus de nieuwe Tweede Kamer en regering zullen belangrijke knopen moeten doorhakken.

Conclusie

Het Nederlandse migratiebeleid staat op een kruispunt. Migratie is niet per definitie een probleem, maar de afgelopen jaren hebben wel aangetoond dat onbeheerst hoge instroom wél tot problemen leidt – van opvangcrisissen tot maatschappelijke onrust. De oplossing ligt waarschijnlijk niet in het hermetisch sluiten van grenzen, maar in het hervinden van grip: duidelijke keuzes wie we toelaten, hoeveel mensen we jaarlijks kunnen huisvesten, en streng maar rechtvaardig handhaven van regels. Dit betekent investeren in opvangcapaciteit en integratie, samenwerking in EU-verband, én durven grenzen te stellen waar nodig. In het publieke debat blijft migratie een hot topic en zal het bij komende verkiezingen wederom een belangrijk onderwerp zijn, zo niet hét hoofdthema. Uiteindelijk draait het erom een balans te vinden tussen humaniteit en eigen draagkracht: Nederland wil gastvrij en open blijven voor wie ons nodig heeft, maar we moeten ook realistisch zijn over wat we aan kunnen. Met een doordacht migratiebeleid dat zowel onze waarden als onze grenzen respecteert, kunnen we deze uitdaging aan – nu en in de toekomst.

Kort samengevat: Migratie hoeft geen onoplosbaar probleem te zijn als Nederland de regie neemt. Niet door simpelweg de poorten te sluiten, maar door slimme afspraken en strenger beleid kunnen we migratie beheersen. Zo beschermen we zowel de vluchteling in nood als de leefbaarheid in eigen land. En dat is precies waar het in het migratiebeleid om draait: menselijkheid met gezond verstand combineren, zodat migratie in goede banen wordt geleid.